1984

1984-Büyük Gözaltı, Perdeci Oyuncuları-Aysa Prodüksiyon, 5 Mart 2019, ENKA Oditoryum, İstanbul.

Birkaç ay geriden geliyorum ancak bu oyunu yazmadan olmazdı. Zamansız bazı yapıtlar vardır. Bu da onlardan biri: 1984. İngiliz yazar George Orwell'in (1903-1950) 1949 tarihli kült kitabından uyarlanan ve başrollerinde Rutkay Aziz ve Taner Barlas'ın olduğu bir tiyatro oyunu.

1984, distopik bir romandır. Her ne kadar George Orwell'in aşırı ileri görüşlülüğü ile isabetli sayılabilecek bir 'gelecekteki dünya' tasviri olsa da yazıldığı dönem dikkate alındığında Nazi Almanyası ve Sovyetler Birliğine yönelik bir eleştiridir aynı zamanda. Geçen yıl yine bu zamanlarda da Orwell'in Havyan Çiftliği kitabının sahne uyarlamasını yazmıştım. Buradan okuyabilirsiniz.

Zamansız demem de şundan: Kitabı hangi 10 yıl içerisinde okusanız ya da tekrar karıştırsanız veya bunun gibi uyarlamasını izleseniz, içinde bulunduğunuz zamanları anlatır gibidir. Yine de her seferinde rahatsız eder sizi, gerçeklik rahatsız edicidir. Buna fena halde ihtiyacımız var. Kitap hayatımıza pek çok ifade, kullanım ya da jargonu da katmıştır. Örneğin 'Big Brother', 'Big Brother watching', Türkçesi ile 'Büyük Birader' ya da 'Büyük Birader sizi izliyor'un kaynağı 1984'tür. 'Who controls the past controls the future: who controls the present controls the past' da yine 1984 çıkışlıdır.

1984-Büyük Gözaltı, Perdeci Oyuncuları-Aysa Prodüksiyon, 5 Mart 2019, ENKA Oditoryum, İstanbul.
Sol baştaki Winston'ın mesai arkadaşı Parsons'ı (Levend Yılmaz, Serra Yılmaz'ın eski eşi) kendi çocukları bile Büyük Birader'e şikayet etmiştir. Parsons'ın buna yorumu ise, 'İyi yetiştirmişim, kendi babalarını bile gözetliyorlar.'

Özetle; başta baskıcı, totaliter bir rejim vardır. Gücünü kesintisiz olarak sürdürdüğü savaşlardan almaktadır, ancak bu savaşlar hep yurtdışındadır ve halk bunu yine aynı hükümetin yayın organlarından öğrenir. Bu rejimin diğer bir özelliği ise bitmek bilmeyen propaganda anlayışı ve yurttaşların evleri dahil her yerde izlenmesi ve propagandaya katılım mecburiyetidir. Parti ve onun başındaki görünmeyen Büyük Birader, yurttaşların yemesinden, sporuna, evliliğinden, çocuk yetiştirmesine, ne okuyacağından, nasıl eğleneceğine kadar karar vermekte ve mutlak surette bunların durumunu takip etmektedir. Yurttaşların düşünce hakkı, Büyük Birader’in gösterdiği ya da yönlendirdiği kadardır. Bireysellik yoktur, zihinler dahi Büyük Birader'in kontrolündedir. Hatta 2+2=5'tir. Aksini iddia etmeniz durumunda bir anda yok olabilir ya da zihin yenileme yöntemlerine maruz kalabilirsiniz. Kitabın kahramanı Winston Smith gibi.

1984-Büyük Gözaltı, Perdeci Oyuncuları-Aysa Prodüksiyon, 5 Mart 2019, ENKA Oditoryum, İstanbul.
Winston, kardeş zannettiği O'Brien yönetiminde 101 no.lu odada. 

Kitapla ilgili esasen yeterli sayılamayacak bu özeti verdikten sonra oyuna geçiyorum. Oyunun adı 1984 - Büyük Gözaltı. Değerli oyuncu Taner Barlas tarafından kitaptan kurgulanmış, yöneten ise Rutkay Aziz. Oyunda Taner Barlas, Winston, ilk kez sahnede izleme fırsatı bulduğum Rutkay Aziz ise Yoldaş O'Brien rolünde. Oyunun Enka'da tek sefer sahneleneceğini duyunca annemden rica ettim, çok hızlı bilet ayarladı. Oyuna, oyun öncesinde çok talep vardı, tıklım tıklımdı. Ancak oyun sonunda aynı motivasyonu gözlemleyemedik maalesef. İnsanlar kanımca sıkıldı ve hiçbir şey anlamadı. İlk yarıda çıkıp gidenler oldu ve layıkıyla alkışlanmadı. Bu tür eserlere içinde sadece 'Rutkay Aziz var' diye gelirseniz böyle olur ne yazık ki. Kitabı okumuş olmanın büyük faydası olur; ancak velev ki okumadınız, bari eserin ne hakkında olduğunu bilerek gelin de bu büyük sanatçılara saygısızlık etmeyin!

1984-Büyük Gözaltı, Perdeci Oyuncuları-Aysa Prodüksiyon, 5 Mart 2019, ENKA Oditoryum, İstanbul.
Winston, 101'den çıkar ama artık ne Winston, Winston'dır ne de Julia, Julia. Ancak Büyük Birader halen izlemektedir.

Dekorlar ve ses düzeni çok iyiydi diyemeyeceğim. Mikrofonla oynanmasını eleştirenler oldu, ancak ana temadaki; insanların mekanize edilmesi, tele-ekranlardan takip edilmesi gibi unsurlar düşünüldüğünde mikrofon kullanımı bu etkiyi artırmak anlamında mantıksız değil. Sadece ses kalitesi daha iyi olabilirdi. Müzikler ise Cahit Berkay'a ait.

Kostümler gayet yerindeydi. Oyunculuklardan Taner Barlas'ı, Winston'ın kız arkadaşı Julia'yı canlandıran Ekin Aksu'yu ve Winston'ın mesai arkadaşını canlandıran Levend Yılmaz'ı çok beğendim. Rutkay Aziz'i ilk kez sahnede izleyebilmekten ötürü de çok sevindim. Ekip, başrol oyuncularının yaşına rağmen ciddi sayıda da turne yaptı, oyunu birçok ile götürdü.

1984-Büyük Gözaltı ekibi bitiş selamında, 5 Mart 2019, ENKA Oditoryum, İstanbul.

İçinde bulunduğumuz dönemde, bu oyunu sahneleme fikri dahi büyük cesaret işi. Kabul etmek lazım. Oyuna yönelik eleştiri getirirken de bu açıdan bakılmasını öneriyorum, birkaç yoruma denk geldim, acımasız geldi bana. Bu tür eserleri okumamış, bünyesinde hissedemeyenler eleştiri noktasında sadece çevresinde dolanacak ve hatta bizim oyunda olduğu gibi telefonları ile meşgul olacak, o da kurtarmazsa erkenden çıkıp gidecektir.

20. yüzyılın bu en önemli başyapıtlarından birini henüz okumadıysanız, hızla listenize alın ve sezon kapanmadan da oyunu izleyin derim. Can Yayınları'nın Celal Üster çevirisi çok iyidir, kitap kapağı müthiştir, cep kitabı versiyonu da var. Sıkıcı gelebilir, sonuna kadar direnin Winston'ın hatrına. Kardeşlerim!