Patti Smith

Patti Smith

New York’taki üçüncü günümüz çok özel. Akşamına efsane bir konsere gidiyoruz: Patti Smith. Bu konsere Temmuzun ortasından itibaren bilet almaya çalışıp ancak 24’ünde başarabildim. Ticketfly ne zorlu bir siteymiş. Tam bitti, aldım diyorsun, ‘adresinizi kontrol edin’, başka kartla deniyorsun ‘adres uyumsuz’ uyarısı veriyor. Bankacımı dahi aradım, teknik ekibine kadar sordurdum. Ebru da Hollandez kartıyla kaç kere denedi, yok olmuyor. Sonunda Ticketfly Çağrı Merkezini aradım, açan kişi ‘ben de vereceğiniz kart numarası ile yine webden satacağım size, aynı uyarıyı verir, en iyisi SummerStage’i direkt arayın’ dedi. And içtim, alacağım. New York’ta olduğum hafta Patti Smith SummerStage’de konser verecek ve gidememek olmaz. Son bir gayret, SummerStage’i aradım. Açan yok. ‘Sizin satacağınız bileti dee…’ diye başlıyordum ki en son Ayça’nın kartıyla deneyelim dedik ve oldu. Uzun süre kendime gelemedim, nasıl oldu da alabildik diye.

Kahvaltı için ev sahibimizin önerdiği ve eve 2 dakika mesafede olan klasik bir Amerikan diner’a gittik. Sabah neşesi bol garson hanım, şen şakrak vaziyette tabaklarımızı getirdi. Amerikan adetindendir, bittikçe suyumuzu ve kahvelerimizi doldurdu. Bravissimo!

Patates mi?!? Hiç dayanamam. Eat Here Now, 14 Eylül 2017, New York.

Rahmetli anneannemin deyimiyle karnımızı ‘taş gibi’ doyurduktan sonra soluğu Metropolitan Müzesi’nde aldık. Yetişkinler için giriş ücreti 25 dolar. Aslında Met’e giriş yaparken ne kadar istersen o kadar ödüyorsun ama gişeciye ‘Benden size ancak 1 dolar çalışır’ demek de zor. Neyse bilet sırası beklemek yerine kiosktan halledelim dedik. 1 bileti aldık, sonra aynı kioskun bilet haznesinden bir tomar bilet çıktı, baktık ki birisi bırakmış gitmiş. Şöyle bir çevremize bakındık sormak için ama kimsecikler yoktu. Velhasıl bize kısmetmiş. Teşekkürler The Met dostu. Teşekkürler Türkiye.

Amerikalı John Singer Sergant'ın tuval üzerine yağlıboya Mr. and Mrs. I. N. Phelps Stokes adlı resmi (1897).
Bu çift yeni evliymiş. Arkadaşları gelinin portresini -düğün hediyesi olarak- yapması için Sergant ile anlaşmış. Sergant tam resme başlayacağı sırada resimde kadının yanında olması gereken danua cinsi köpek kaybolmuş. Kadının kocası da 'ben danua rolünü oynarım' demiş ve Sergant'ın bu en önemli resimlerinden biri ortaya çıkmış. Sergant'ın tekstile doku vermekte üstüne yokmuş, rehberimiz öyle dedi. Durum bu şekilde.

Müzede bizim saatimize uygun turlardan üçüne katıldık. Müzeleri serbest atış ya da bir kulaklıkla gezmek yerine bir bilenin anlattığı ve 1 saati geçmeyen hap gibi turlarla gezmeyi severim. İlk turumuzu Hollanda kökenli bir rehberden aldık. Bu turda The Met’in farklı dönem ve kültürlerden seçilmiş en kayda değer parçalarını görme fırsatı bulduk.

The Met inanılmaz organize ve gezmesi son derece rahat bir müze. Gezerken arada geç otur, bu masa cosy.
 Tabii bir The British Museum değil. British, Met’ten 120 yıl kadar eski; Met’in the dedesinin dedesi olur yani.

Aşağıdaki Lucas I adlı çalışmayı beğendim, piksel piksel Lucas.

Chuck Close, Lucas I, tuval üstüne yağlı boya ve grafit, 1986-87. Metropolitan Müzesi, 14 Eylül 2017, New York.

Merdiven aralarında bile sanat, aman dikkat bronz kadın üstünüze çullanmasın. Zira baş aşağı buz mavi gözlerle bakan bu kadın Lilith, yani eski zamanların dişi şeytanı (Mezopotamya). Güzel heykel, yarasayı da andırıyor. Bu heykelin sahibi Kiki Smith, katolik yetiştirilmiş ve Meryem Ana hayranıymış. Lilith çalışması bu yönden bakınca epey bir provokatif olmuş.

Kiki Smith, Lilith, bronz heykel (gözler cam), 1994. Metropolitan Müzesi, 14 Eylül 2017, New York.

İkinci turumuz -ki en çok bunu beğendim- The Art of China turuydu. Bilgili, soruları cevaplamaya hevesli, süre kısıtlaması da olmayan bir rehberimiz vardı.

Çin sanatı inanılmaz derin ve incelikli. Mantığı da Batı sanatından farklı zaten. Çinlilerin insanoğlu ile doğa arasındaki ilişkiye bakışı beni hep etkilemiştir. Bu çocukluğumdan beri biriktirdiğim Çin kartpostallarına dayanıyor.

Tang Di, Landscape after a Poem by Wang Wei, ipek üstüne mürekkep ve açık renk kalem, 1323.

Yukarıdaki eseri yapan Tang Di'nin, şair Wei'nin "I walk to the place where the water ends,
And sit and watch the time when clouds rise." dizelerinden esinlendiği söyleniyor.

İnsanoğlu ve doğa ilişkisinin ortaya koyuluşunun ise ortam ya da araç seçilmeksizin hemen her tür nesne -kağıt, kil, bronz, doğal taş, seramik vb- ile gerçekleştiriliyor olması da etkileyici bence. Tarihi 7bin yıl geriye giden, birçok hanedanın yükseliş ve çöküşüne sahne olan Çin’in sanatı da tüm dünyayı etkilemiş durumda zaten.

Mountain with landscape scene, 18. yüzyıldan lapis lazuli üzerine muhteşem bir çalışma. Yapan belli değil.
Qing Hanedanlığı dönemine denk geliyor.

Rehberimiz özellikle Çin sanatına has olan fırça darbesinden (chinese brushstroke) söz etti. Bu teknik bugünkü Batı sanatını derinden etkilemiş.

Gu Zhengyi, landscape after the four Yuan masters, kağıt üstüne mürekkep ve kalem, 1584. Handscroll dedikleri türden bir çalışma. Sanatçı burada Yuan Hanedanlığı'nın dört önemli sanatçısının tarzını gösteren dört ayrı çalışma yapmış (Rulonun her katında ayrı bir tarz olacak şekilde). Ustalarına ne büyük saygı duyuyorlar.

Çin’in eski-yeni hangi dönemine bakarsanız bakın doğa manzaralarını, çiçekleri, kuşları, geniş dağlık alanları, kişiye özel inziva bahçelerini görüyorsunuz. Aşağıdakine bayıldım. Dikkatle bakarsanız kameriyede oturan adamın bahçedeki turna kuşu için kanun çaldığını göreceksiniz. Fantastik kayalar, farklı bitkilerle bu resmen bir mikrokozmoz: Ayrıcalıklı ve elit bir yaşantı resmedilmiş. Yoksa 16. yüzyılda kimin turna kuşundan pet'i vardı ki?

Sanatçı belli değil, Playing the zither for a crane, kağıt üstüne mürekkep ve kalem, 16. yüzyıl.

Eserlerde yüzeyde görünenin dışında felsefi bir konsept, sembolik ya da edebi göndermeler var. Bunları da rehbersiz algılamak güç doğrusu.

Taşlarla aramın iyi olduğunu bilenler bilir. Burada da gergedan tipli iki örneği görüyoruz. Bunlara scholar's rock diyorlar. Soldaki siyah lingbi limestone (kireçtaşı), sağdaki de yine kireçtaşı. Sağdaki delikli taş 19. yüzyıldan ve bir üstteki 16. yüzyıl resmindeki kayalar ile benzerliğine dikkat.

Yani Çinliler resmen katman katman çalışmış, bu işi para değil, gerçekten halk için ve aynı zamanda sanat için yapmışlar. Bir kez daha hayran oldum.

Muhteşem güzellikteki handscroll'lardan biri daha. Xu Yang, The Qianlong Emperor's Southern Inspection Tour, ipek üstüne mürekkep ve kalem, 1770. Çin halkının, imparatorlarından en önemli beklentisi su yollarını kontrol altına alıp selleri engellemesiymiş. Zira sellerde çok sayıda insan ve çiftlik heder oluyormuş. Bu eser de Qing Hanedanı'nın İmparatoru Qinglong'un Güney Çin'deki sel önleme projelerini denetlediği ilk turu gösteriyor.

Son olarak ise Greek and Roman Art turunu seçtik. Burada da envayi çeşit eseri dinleyip inceledik.

Sağdaki uzun şey dünyanın en büyük müzik aletlerindenmiş. Slit gong adlı bu alet breadfruit ağacından oyuluyormuş. Bugün sosyal olaylarda, törenlerde, cenazelerde kullanılırken eskiden köyler arasında iletişim kurmak için kullanılıyormuş. Derin bir sesi varmış ve ormanları, nehirleri aşarak çok uzağa ses verebiliyormuş. Müzedeki örneği Papua Yeni Gine'den ve 19. yüzyıldan kalma.

Georgia O'Keeffe, 20. yüzyılın önemli sanatçılardan biri. Amerikan soyut sanatı ve modernizminin öncülerinden sayılıyor. İnovatif işleriyle ünlü. New Mexico hayranı, çöller ve kafataslarıyla ilişkisi de buraya dayanıyor. Aşağıdaki çalışmasının İsa'nın çarmıha gerilişini temsil ettiğini söyleyenler varmış. Ama dinle ilişkisi olmayan O'Keeffe, bunları reddetmiş ve kemiklerin çölün ebedi güzelliği ile Amerikan ruhunun gücünü simgelediğini söylemiş. Eserin tam bir Amerikan tarzı olduğu kesin zaten.

Georgia O'Keeffe, Cow's Skull: Red, White and Blue, tuval üstüne yağlı boya, 1931.

Turu bitirirken rehberimize son sorularımı yöneltiyorum. Ebru anı kaçırmamış. “Şu levha aralarındaki maddeler de kurşundan mı yapılmış Mister?”

Tiffany favrile cam üstüne kurşunla yapılmış bu levha olağanüstü güzellikteydi. Zaten sonbahar renklerine hiç dayanamam.

The Met'in dükkanından güzel şeyler aldım. New York'ta bundan başka da alışverişim yok.

The Met çıkışı, 14 Eylül 2017, New York.

Turun sonunda karnımız zil çaldığından atıştırmalık bir şeyler alıp Central Park’ta yedik. Parkı biraz turladık. Ne kadar çok okul grubu vardı. Adamlar işi biliyor, çocukluktan itibaren doğaya ne kadar yakın, o kadar iyi.

Central Park'ta çoluk çocuk. Oğlum Buğra, tut top! 14 Eylül 2017, New York.

Sonra Boathouse’da durup birer sosisli hüplettik. Ardından bira iyi gider diye göl kenarına geçtik. Seyre dalmıştık ki, garson geldi önümüzde duran patatesi aldı. Efendim neymiş, orada yemek yenmiyormuş. Üstelik aynı müesese. ‘Sizin yemek tarafından getirmiştik bunu biz’ dediysek de ‘yok yenmiyor’ dedi. Aman al götür gerry, zaten bitirmiştik. Kim bilir, insanlar yanlışlıkla da olsa göle yemek paketlerini düşürürse diye olabilir.

Ooo acıkmış mıyız ne? Tabii 4ever ekşici ben, biraya limonu sıkmakla yetinmeyip şişenin boğazına dizmişim. Bu arada üzerimdeki sıfatlar benim değil Sigmund Freud'un özellikleri, yanlış anlaşılma olmasın.
Central Park Boathouse, 14 Eylül 2017, New York.

Konser 19:30’da Central Park SummerStage’de. Kapılar ise 18:00’da açılıyor. Saat 18:30’a yaklaşırken eve gidip üstümüze birer pantolon geçirmekle geçirmemek konusunda hızla karar verip gitmemeyi seçtik. Uzun ama akıcı bir sırayla konser alanına girdik. Güvenlik önlemleri iyiydi. Sıra boyunca da epey bir insan bilet sordu, konserin karaborsası yüksekti. Etekli olunca tribüne geçmeye karar verdik. Sağımız solumuz konseri heyecanla bekleyen arkadaş gruplarıyla doluydu. Neler konuştuklarını Ebru anlatır.

Central Park SummerStage'de Patti Smith konseri, 14 Eylül 2017, New York. Bana göre gerçek New Yorker'lar bu konserdeydi. Hava da harikaydı.

SummerStage New York’un en büyük açık hava performans sahnesi ve festivali. 30 yıldan beri devam eden organizasyon, New York’un 16 farklı parkında yaz ve sonbahar boyu devam ediyor. Müzik, dans, opera ve tiyatroya kadar birçok performans ücretsiz ya da uygun fiyatlara açık havada izlenebiliyor. Harika!

Beklerken bu şirin bardaklarda blush’ımızın keyfini çıkardık. Bardaklar sert plastiktendi, no worries.Güler yüzlü sarı bileklikler ise konsere girişte takılıyor, güvenlik, güvenlik...

Patti Smith komple bir sanatçı: Şarkıcı, besteci, yazar, fotografçı, performans sanatçısı, aktivist gibi şapkaları var. Laf olsun şapkaları değil bunlar. Ulusal Kitap Ödülü bile var. Ayrıca, neredeyse 40 yıldır New York Robert Miller Gallery tarafından temsil ediliyor. Bu galerinin temsil ettiği diğer birkaç ismi sayarsak seviyeyi anlarız: Ai Wei Wei, Louise Bourgeois ve David Hockney. Of müthiş!

Konser, Patti’nin büyük aşkla evlendiği kocası Fred Sonic Smith anısınaydı. İşin güzel tarafı Patti ve grubuna sahnede kızı Jesse Paris Smith klavyede, oğlu Jackson Smith de gitarda eşlik etti. Oğlu ve kızı da anne-babaları gibi çok yönlü ve kendilerini kanıtlamış sanatçılar.

Konserden kareler... Patisini göstermiş, go Patti!

Fred Sonic Smith, yaşça Patti Smith’ten küçük olmasına rağmen, Patti’nin sanatını ve hayatını şekillendirmiş protest bir rock gitaristi ve ünlü MC5 (Motor City 5) grubunun kurucularından. Ancak 45 yaşında kalpten ölmüş. Patti’nin tüm konserlerinde söylediği ‘People Have the Power’ şarkısı da ona ait.

Kızı ve oğluyla aynı karede. 14 Eylül 2017, New York.

Birlikte iki çocuk yapıp onları sakince yetiştirmek için bir süre inzivaya çekiliyorlar. Bu kitleleri etkilemiş şarkıyı da Fred o dönemde yazıyor ve Patti’nin albümünde çalıyor.

Konserin resmi adı şöyle: Patti Smith and Her Band Jackson Smith and Jesse Paris Smith, Honoring Fred Sonic Smith

Konsere gelirsek, ne diyebilirim ki? Çok güzeldi. Her saniyesini tüylerim diken diken izledim. 70 yaşında çakı gibi, harika ses ve bir rock animal. Konser boyunca sürekli eşi Fred’i andı, Fred için söyledi şarkıları. Fred onun için sanki hala hayatta gibi. People Have the Power’da SummerStage coştu tabii, müthişti. Patti de gitarını sallayarak “This is the only fucking weapon we need!” diye bağırdı. Doğru söze ne hacet!

Biletler 49,5 dolar, servis bedeliyle 60 dolara geldi. Böyle bir konser için bedava. NY tipi halk konseri.

Çok da komik, şunu dedi bir ara: “What am I talking about? I just turned 70. You know when you turn 70 your mind works in mysterious ways.”

Böyle bir efsaneyi canlı dinleyebilmiş olmak büyük mutluluk. Dünya bu insanlar sayesinde güzel. Teşekkürler Patti. Teşekkürler Fred.

"Most of these songs I wrote for Fred, with Fred or about Fred." dedi Patti.